Хичээл заах арга барилын тухай

‘Мэдсэн болгоноо бүү хэл. Гэвч хэлсэн болгоноо мэд."

Марсель Ленор

Таны сургалт БАГШ төвтэй юу эсвэл СУРАГЧ төвтэй юу?

Заах арга нь сурагч төвтэй болон багш төвтэй гэсэн 2 янз байна. Багш төвтэй сургалтын идэвхтэй тал нь багш байна. Багш хичээлийг зааж сурагчид түүнийг сонсож сурахыг оролдоно. Сурагчид идэвхгүй бөгөөд зөвхөн хүлээн авагчид байна. Багш хичээл дээрээ сурагчдаас их асуулт асууж тэднийг хичээлд оролцуулж, сурагчдаас асуусан асуултынхаа хариултаас дүгнэлт гаргаж бүх хүүхдийг хичээлд оролцуулсан ч энэ нь сурагч төвтэй сургалт биш мөн л багш төвтэй сургалт юм. Шууд заах ба асуулт хариултын байдлаар явагддаг хичээл нь багш төвтэй сургалтын арга барил байдаг.

Сурагч төвтэй заах аргад сурагчид сурах орчин бүрдсэн газарт мэдлэгийг өөрсдөө бий болгоно. Багшаас асуулт асууна, түүнээс тусламж авна. Багшийн үүрэг асуултанд хариулах, ямар нэг хүндрэлтэй учрахад нь тусалж чиглүүлэх юм. Гэхдээ энэ асуултууд нь хүүхдүүдээс гарсан асуулт байна. Нээлт хийх арга зам заах, жүжигчилсэн сургалт явуулах, туршилт хийх маягаар сургалт явуулах болон тоглоомчилсон сургалт нь сурагч төвтэй сургалт юм.

1.ШУУД ЗААХ АРГА: Сурагч юмуу багшийн аль нэг нь бусдадаа өөрийн мэддэг зүйлээ ярьж өгөх хичээл нь багш төвтэй сургалт. Сурагчид зөвхөн сонсогч байна. Хичээл болгон дээр энэ аргыг хэрэглэх зайлшгүй шаардлага гардаг. Хичээлийн сэдэвт анхаарлыг нь татах, хичээлийн төгсгөлд нэгдсэн нэг дүгнэлт гаргахад л шууд заах арга барилыг хэрэглэдэг. Бусад үед энэ арга барилыг хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Ер нь бусад сургалтын арга барилын хажуугаар туслах байдлаар хэрэглэхэд тохиромжтой.

2. АСУУЛТ-ХАРИУЛТЫН АРГА: Багшийн бэлтгэсэн асуултанд сурагчид хариулж, ярилцдаг сургалтын арга барил юм. Энэ арга барил нь сурагчдыг хичээлд сонирхолтой, нийтээрээ оролцдог болгоход сургаж, олны дунд ярих чадвартай, бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлдэг болгоно.

Гэхдээ сурагчдаас улиг болсон асуулт асууж, тогтсон хариулт өгдөг хэлбэрт оруулахгүй байх хэрэгтэй. Энэ арга барилыг бараг бүх хичээл дээр хэрэглэж болно.

3. ЗАДЛАН ЯЛГАХ БА НЭГТГЭН ДҮГНЭХ: Бүхлийг бий болгож байгаа нэгжүүдийг утга учиртайгаар задлах арга барил юм. Бага ангийн хүүхэд нь юмс, болж буй үйл явдлыг эхлээд бүхэлд нь хүлээж аваад дараа нь салгаж хэсэг хэсэг болгоно. Дараа нь хүлээж авсныгаа ойлгохыг оролдоно. Энэ бүхнийг оюунаараа болон биеийн хөдөлгөөнөөрөө ч тайлахыг оролдоно.

Нэгтгэн дүгнэх нь хоорондоо холбоотой зүйлс, бодлууд, үйлдүүдийг ерөнхий нэг дүгнэлтэнд хүргэхийн тулд нэгтгэж нийлүүлдэг.

Задлан ялгах нь хүүхдүүдийг судалгаа хийж эрэлхийлдэг болгоно. Харин нэгтгэн дүгнэх нь хүүхдүүдийн тайлбарлах чадварыг хөгжүүлнэ. Уншиж сурч байгаа хүүхдүүдэд энэ арга барилыг хэрэглэвэл нэлээд үр дүнтэй болно.

4. ДҮГНЭЛТЭНД ХҮРЭХ, ЗАДЛАХ: Дүгнэлтэнд хүрэх нь ерөнхий нэг бүхэл зүйлийг тунгааж судалсны эцэст хүрдэг хайгуул, мэтгэлцээний арга юм. Энэ аргыг сургалтанд жишээ, үйл явдал, онцгой нөхцөлд хөдөлгөөн хийн ерөнхий үр дүн, дүрэм, зорилгод хүрэхийн тулд хэрэглэдэг арга юм.

Задалж дүгнэх нь нэг хэсэг нөхцөл байдал, дүрэмд өөрчлөлт хийн тусгай үйл явдал, нөхцөл эсвэл жишээг нарийвчлан тайлбарлахад хэрэглэдэг. Иймд ерөнхийлөх аргын эсрэг зүйл юм. Сургалтанд энэ аргаар ямар нэг хууль дүрэм, зүй тогтол, хэлбэрийг амьдралд хэрхэн, яаж тохиромжтой, бодитойгоор нийцүүлэх вэ гэдгийг хайхад үр дүнтэй.

Ерөнхийлөх арга нь турших, ажиглах, эрж хайхад тулгуурласан байдаг тул хүүхдийг хий цээжлүүлэхийн оронд тунгаан бодох чадварыг нь хөгжүүлдэг юм. Энэ арга нь бодит сэтгэлгээ нь хангалттай хөгжөөгүй байгаа бага ангийн сурагчдад хийсвэр байдал эсвэл үлгэр жишээнээс хөдөлгөөнөөр дамжуулан зарим нэг ерөнхий санаанд хүрэх боломжийг олгодог.

5. БҮЛГЭЭР АЖИЛЛЛАХ: Нэг ангийн сурагчдыг хэдэн хэсэг болгон хувааж, хичээлийн тодорхой сэдвийн дагуу хамтран ажиллуулах аргыг бүлгээр ажиллах гэдэг. Бүлэгт 5- 7 сурагч байдаг. Зарим үед энэ тоо өөрчлөгдөж болно. Энэ аргын хамгийн тодорхой онцлог шинж нь сурах ажиллагаанд сурагчдийг эн түрүүнд тавих, тэдэнд хичээл давтах дараалал олгох болон чухал үүрэг хариуцлагыг үүрч сургах юм.

Энэ сургалтанд ижил ба төстэй шинжтэй эсвэл огт өөр шинж чанартай сурагчид нэг дор нэгддэг. Эхний хэсгийг нь нэг төрлийнхөн (гомоген), хоёрдахийг нь өөр төрлийнхөн (гетероген) гэж нэрлэдэг.

6. ҮЗҮҮЛЭХ АРГА: Үзүүлэх зүйл нь тодорхой үйл явдалтай холбоотой энгийн зүйлсийг таниулах, нэг хэсэг туршлага, даган мөрдөх зүйлийг сургах зорилгоор ямар нэг зүйлийг бусдын өмнө хийн тайлбарладаг юм.

Бага ангийн сурагчид мэдлэг, туршлагаа мэдрэхүйн аргаар олж авах гэж оролддог тул харах, сонсох, хүрэлцэх мэдрэхүйд нь тулгуурлан үзүүлэх аргыг хичээл дээр хэрэгжүүлэх нь их чухал юм. Мөн илүү их унших, сонсоход тулгуурласан уламжлалт аргатай хослуулан хэрэглэвэл зарим нэг дутагдалтай талыг нь нөхөж гүйцээдэг билээ.

7. ЖҮЖИГЛЭН ҮЗҮҮЛЭХ: Хөдөлгөөн, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр байгаль, нийгэм дэх үйл явдлыг амьдруулан үзүүлэхийг жүжиглэн үзүүлэх гэдэг. Жүжиглэн үзүүлж хичээллэх нь бага хүүхэдтэй ангид тохиромжтой арга юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь ихэвчлэн сурсан зүйлээ өөрийн болгож авахад нь тусалдаг.

Энэ арга нь их чухал юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь хүүхдүүдэд үзсэн болон төсөөлж байгаа зүйлээ үйл хөдлөл, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр тайлбарлах боломжийг өгдөг. Бусдын зан байдал, үйл хөдөлгөөнийг амьдруулан үзүүлэх үедээ өөрсдийгөө ч нээн харуулах боломж өгдөг. Иймд бусдыг болон өөрсдийгөө таньж эхэлдэг. Мөн үгийн санг нь баяжуулж, үг яриагаа ойлгуулах чадвар нь хөгждөг.

8. АЖИГЛАХ БОЛОН СУДЛАХ: Ажиглах гэдэг нь амьд биет эсвэл ямар нэг үйл явдлыг сайн ойлгохын тулд эдгээрийн байдал болон шалтгааныг ажиглах явц юм. Судлах гэдэг нь тодорхой сэдэв эсвэл үйл явдлын онцлог шинжийг гүйцэд ойлгохын тулд хийдэг өөрийн гэсэн арга барилтай явц юм. Ажиглах болон судлах нь бие биенээ нөхөн гүйцээдэг хоёр зүйл юм.

Ямар ч сайн ажиглалт, судалгааг зорилго, төлөвлөгөөтэйгөөр хийх хэрэгтэй юм. Үүнийг нийт дундаа, хэсэг бүлгээрээ эсвэл ганцаар хийсэн ч болдог.

Сурагчид аяллаар явах үедээ харсан, дуулсан бүхнээ тэмдэглэж аван, мэдээлэл цуглуулж, үүнийгээ судлан тайлбарлаж, хоорондоо хэлэлцэх нь төрөлх хэлээ ч сайн эзэмшихэд нь тус болно.

9. ЧАНГА ДУУГААР УНШИХ: Чанга дуугаар унших гэдэг нь нүдээр харснаа толгойдоо оруулан, нэг үг эсвэл хэсэг бүлэг үгийг өгүүлэх эрхтнийхээ тусламжтайгаар хэлэх үйл юм. Энэ уншлагыг бүрэн гүйцэд, амжилттай болгохын тулд тухайн эх дэх утгыг ойлгон, дууны өнгө, өргөлт зэргийг ялгах хэрэгтэй юм. Унших үйлийн гол зорилго нь утгыг нь ойлгон ухаарах байдаг тул үгийн утгыг ч анхаарах хэрэгтэй юм. Утга нь үгийн онцлог бүтэцийг ойлгох, үгийн баялаг нэмэгдэх зэрэгт тус болдог тул унших үйлийн чухал хэсэг юм.

Энэ нь янз бүрийн төрөлтэй байдаг бөгөөд бага ангиудад чанга дуугаар унших нь их нийтлэг байдаг. Үгээ тод хэлэх, энгийн зүйл ярьж байгаа мэт нэгэн жигд унших шаардлагатай байдаг. Ингэж унших нь уншуулж сургадаг, унших хэчнээн сонирхолтой байдгийг ойлгуулж, сонсож байгаа хүмүүсийн төсөөлөн бодох чадварт нь ч нөлөөлдөг.

10. ХАРААГААР УНШИХ: Энэ нь өгүүлэхийн аль нэг эрхтнийг ашиглалгүй, мөр цээжээ хөдөлгөлгүй, зөвхөн хараагаараа уншдаг уншлага юм. Чанга уншихаас илүү хурдан уншдаг.

Энэ нь утгыг нь хурдан ойлгоход тусалдаг. Залуучууд хүүхдүүдэд ажил мэргэжилд нь хэрэгтэй унших дадлыг олгодог. Чанга дуугаар уншиж сурсны дараа энэ чадварыг олж авдаг. Бага сургуулийн хоёрдугаар ангиас эхлээд гуравдугаар анги хүртэл чангаар унших дасгал хийлгэн, дөрөвдүгээр ангиас эхлээд чимээгүй уншуулж эхлэх хэрэгтэй юм.

‘Мэдсэн болгоноо бүү хэл. Гэвч хэлсэн болгоноо мэд."

Марсель Ленор

Таны сургалт БАГШ төвтэй юу эсвэл СУРАГЧ төвтэй юу?

Заах арга нь сурагч төвтэй болон багш төвтэй гэсэн 2 янз байна. Багш төвтэй сургалтын идэвхтэй тал нь багш байна. Багш хичээлийг зааж сурагчид түүнийг сонсож сурахыг оролдоно. Сурагчид идэвхгүй бөгөөд зөвхөн хүлээн авагчид байна. Багш хичээл дээрээ сурагчдаас их асуулт асууж тэднийг хичээлд оролцуулж, сурагчдаас асуусан асуултынхаа хариултаас дүгнэлт гаргаж бүх хүүхдийг хичээлд оролцуулсан ч энэ нь сурагч төвтэй сургалт биш мөн л багш төвтэй сургалт юм. Шууд заах ба асуулт хариултын байдлаар явагддаг хичээл нь багш төвтэй сургалтын арга барил байдаг.

Сурагч төвтэй заах аргад сурагчид сурах орчин бүрдсэн газарт мэдлэгийг өөрсдөө бий болгоно. Багшаас асуулт асууна, түүнээс тусламж авна. Багшийн үүрэг асуултанд хариулах, ямар нэг хүндрэлтэй учрахад нь тусалж чиглүүлэх юм. Гэхдээ энэ асуултууд нь хүүхдүүдээс гарсан асуулт байна. Нээлт хийх арга зам заах, жүжигчилсэн сургалт явуулах, туршилт хийх маягаар сургалт явуулах болон тоглоомчилсон сургалт нь сурагч төвтэй сургалт юм.

1.ШУУД ЗААХ АРГА: Сурагч юмуу багшийн аль нэг нь бусдадаа өөрийн мэддэг зүйлээ ярьж өгөх хичээл нь багш төвтэй сургалт. Сурагчид зөвхөн сонсогч байна. Хичээл болгон дээр энэ аргыг хэрэглэх зайлшгүй шаардлага гардаг. Хичээлийн сэдэвт анхаарлыг нь татах, хичээлийн төгсгөлд нэгдсэн нэг дүгнэлт гаргахад л шууд заах арга барилыг хэрэглэдэг. Бусад үед энэ арга барилыг хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Ер нь бусад сургалтын арга барилын хажуугаар туслах байдлаар хэрэглэхэд тохиромжтой.

2. АСУУЛТ-ХАРИУЛТЫН АРГА: Багшийн бэлтгэсэн асуултанд сурагчид хариулж, ярилцдаг сургалтын арга барил юм. Энэ арга барил нь сурагчдыг хичээлд сонирхолтой, нийтээрээ оролцдог болгоход сургаж, олны дунд ярих чадвартай, бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлдэг болгоно.

Гэхдээ сурагчдаас улиг болсон асуулт асууж, тогтсон хариулт өгдөг хэлбэрт оруулахгүй байх хэрэгтэй. Энэ арга барилыг бараг бүх хичээл дээр хэрэглэж болно.

3. ЗАДЛАН ЯЛГАХ БА НЭГТГЭН ДҮГНЭХ: Бүхлийг бий болгож байгаа нэгжүүдийг утга учиртайгаар задлах арга барил юм. Бага ангийн хүүхэд нь юмс, болж буй үйл явдлыг эхлээд бүхэлд нь хүлээж аваад дараа нь салгаж хэсэг хэсэг болгоно. Дараа нь хүлээж авсныгаа ойлгохыг оролдоно. Энэ бүхнийг оюунаараа болон биеийн хөдөлгөөнөөрөө ч тайлахыг оролдоно.

Нэгтгэн дүгнэх нь хоорондоо холбоотой зүйлс, бодлууд, үйлдүүдийг ерөнхий нэг дүгнэлтэнд хүргэхийн тулд нэгтгэж нийлүүлдэг.

Задлан ялгах нь хүүхдүүдийг судалгаа хийж эрэлхийлдэг болгоно. Харин нэгтгэн дүгнэх нь хүүхдүүдийн тайлбарлах чадварыг хөгжүүлнэ. Уншиж сурч байгаа хүүхдүүдэд энэ арга барилыг хэрэглэвэл нэлээд үр дүнтэй болно.

4. ДҮГНЭЛТЭНД ХҮРЭХ, ЗАДЛАХ: Дүгнэлтэнд хүрэх нь ерөнхий нэг бүхэл зүйлийг тунгааж судалсны эцэст хүрдэг хайгуул, мэтгэлцээний арга юм. Энэ аргыг сургалтанд жишээ, үйл явдал, онцгой нөхцөлд хөдөлгөөн хийн ерөнхий үр дүн, дүрэм, зорилгод хүрэхийн тулд хэрэглэдэг арга юм.

Задалж дүгнэх нь нэг хэсэг нөхцөл байдал, дүрэмд өөрчлөлт хийн тусгай үйл явдал, нөхцөл эсвэл жишээг нарийвчлан тайлбарлахад хэрэглэдэг. Иймд ерөнхийлөх аргын эсрэг зүйл юм. Сургалтанд энэ аргаар ямар нэг хууль дүрэм, зүй тогтол, хэлбэрийг амьдралд хэрхэн, яаж тохиромжтой, бодитойгоор нийцүүлэх вэ гэдгийг хайхад үр дүнтэй.

Ерөнхийлөх арга нь турших, ажиглах, эрж хайхад тулгуурласан байдаг тул хүүхдийг хий цээжлүүлэхийн оронд тунгаан бодох чадварыг нь хөгжүүлдэг юм. Энэ арга нь бодит сэтгэлгээ нь хангалттай хөгжөөгүй байгаа бага ангийн сурагчдад хийсвэр байдал эсвэл үлгэр жишээнээс хөдөлгөөнөөр дамжуулан зарим нэг ерөнхий санаанд хүрэх боломжийг олгодог.

5. БҮЛГЭЭР АЖИЛЛЛАХ: Нэг ангийн сурагчдыг хэдэн хэсэг болгон хувааж, хичээлийн тодорхой сэдвийн дагуу хамтран ажиллуулах аргыг бүлгээр ажиллах гэдэг. Бүлэгт 5- 7 сурагч байдаг. Зарим үед энэ тоо өөрчлөгдөж болно. Энэ аргын хамгийн тодорхой онцлог шинж нь сурах ажиллагаанд сурагчдийг эн түрүүнд тавих, тэдэнд хичээл давтах дараалал олгох болон чухал үүрэг хариуцлагыг үүрч сургах юм.

Энэ сургалтанд ижил ба төстэй шинжтэй эсвэл огт өөр шинж чанартай сурагчид нэг дор нэгддэг. Эхний хэсгийг нь нэг төрлийнхөн (гомоген), хоёрдахийг нь өөр төрлийнхөн (гетероген) гэж нэрлэдэг.

6. ҮЗҮҮЛЭХ АРГА: Үзүүлэх зүйл нь тодорхой үйл явдалтай холбоотой энгийн зүйлсийг таниулах, нэг хэсэг туршлага, даган мөрдөх зүйлийг сургах зорилгоор ямар нэг зүйлийг бусдын өмнө хийн тайлбарладаг юм.

Бага ангийн сурагчид мэдлэг, туршлагаа мэдрэхүйн аргаар олж авах гэж оролддог тул харах, сонсох, хүрэлцэх мэдрэхүйд нь тулгуурлан үзүүлэх аргыг хичээл дээр хэрэгжүүлэх нь их чухал юм. Мөн илүү их унших, сонсоход тулгуурласан уламжлалт аргатай хослуулан хэрэглэвэл зарим нэг дутагдалтай талыг нь нөхөж гүйцээдэг билээ.

7. ЖҮЖИГЛЭН ҮЗҮҮЛЭХ: Хөдөлгөөн, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр байгаль, нийгэм дэх үйл явдлыг амьдруулан үзүүлэхийг жүжиглэн үзүүлэх гэдэг. Жүжиглэн үзүүлж хичээллэх нь бага хүүхэдтэй ангид тохиромжтой арга юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь ихэвчлэн сурсан зүйлээ өөрийн болгож авахад нь тусалдаг.

Энэ арга нь их чухал юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь хүүхдүүдэд үзсэн болон төсөөлж байгаа зүйлээ үйл хөдлөл, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр тайлбарлах боломжийг өгдөг. Бусдын зан байдал, үйл хөдөлгөөнийг амьдруулан үзүүлэх үедээ өөрсдийгөө ч нээн харуулах боломж өгдөг. Иймд бусдыг болон өөрсдийгөө таньж эхэлдэг. Мөн үгийн санг нь баяжуулж, үг яриагаа ойлгуулах чадвар нь хөгждөг.

8. АЖИГЛАХ БОЛОН СУДЛАХ: Ажиглах гэдэг нь амьд биет эсвэл ямар нэг үйл явдлыг сайн ойлгохын тулд эдгээрийн байдал болон шалтгааныг ажиглах явц юм. Судлах гэдэг нь тодорхой сэдэв эсвэл үйл явдлын онцлог шинжийг гүйцэд ойлгохын тулд хийдэг өөрийн гэсэн арга барилтай явц юм. Ажиглах болон судлах нь бие биенээ нөхөн гүйцээдэг хоёр зүйл юм.

Ямар ч сайн ажиглалт, судалгааг зорилго, төлөвлөгөөтэйгөөр хийх хэрэгтэй юм. Үүнийг нийт дундаа, хэсэг бүлгээрээ эсвэл ганцаар хийсэн ч болдог.

Сурагчид аяллаар явах үедээ харсан, дуулсан бүхнээ тэмдэглэж аван, мэдээлэл цуглуулж, үүнийгээ судлан тайлбарлаж, хоорондоо хэлэлцэх нь төрөлх хэлээ ч сайн эзэмшихэд нь тус болно.

9. ЧАНГА ДУУГААР УНШИХ: Чанга дуугаар унших гэдэг нь нүдээр харснаа толгойдоо оруулан, нэг үг эсвэл хэсэг бүлэг үгийг өгүүлэх эрхтнийхээ тусламжтайгаар хэлэх үйл юм. Энэ уншлагыг бүрэн гүйцэд, амжилттай болгохын тулд тухайн эх дэх утгыг ойлгон, дууны өнгө, өргөлт зэргийг ялгах хэрэгтэй юм. Унших үйлийн гол зорилго нь утгыг нь ойлгон ухаарах байдаг тул үгийн утгыг ч анхаарах хэрэгтэй юм. Утга нь үгийн онцлог бүтэцийг ойлгох, үгийн баялаг нэмэгдэх зэрэгт тус болдог тул унших үйлийн чухал хэсэг юм.

Энэ нь янз бүрийн төрөлтэй байдаг бөгөөд бага ангиудад чанга дуугаар унших нь их нийтлэг байдаг. Үгээ тод хэлэх, энгийн зүйл ярьж байгаа мэт нэгэн жигд унших шаардлагатай байдаг. Ингэж унших нь уншуулж сургадаг, унших хэчнээн сонирхолтой байдгийг ойлгуулж, сонсож байгаа хүмүүсийн төсөөлөн бодох чадварт нь ч нөлөөлдөг.

10. ХАРААГААР УНШИХ: Энэ нь өгүүлэхийн аль нэг эрхтнийг ашиглалгүй, мөр цээжээ хөдөлгөлгүй, зөвхөн хараагаараа уншдаг уншлага юм. Чанга уншихаас илүү хурдан уншдаг.

Энэ нь утгыг нь хурдан ойлгоход тусалдаг. Залуучууд хүүхдүүдэд ажил мэргэжилд нь хэрэгтэй унших дадлыг олгодог. Чанга дуугаар уншиж сурсны дараа энэ чадварыг олж авдаг. Бага сургуулийн хоёрдугаар ангиас эхлээд гуравдугаар анги хүртэл чангаар унших дасгал хийлгэн, дөрөвдүгээр ангиас эхлээд чимээгүй уншуулж эхлэх хэрэгтэй юм.

‘Мэдсэн болгоноо бүү хэл. Гэвч хэлсэн болгоноо мэд."

Марсель Ленор

Таны сургалт БАГШ төвтэй юу эсвэл СУРАГЧ төвтэй юу?

Заах арга нь сурагч төвтэй болон багш төвтэй гэсэн 2 янз байна. Багш төвтэй сургалтын идэвхтэй тал нь багш байна. Багш хичээлийг зааж сурагчид түүнийг сонсож сурахыг оролдоно. Сурагчид идэвхгүй бөгөөд зөвхөн хүлээн авагчид байна. Багш хичээл дээрээ сурагчдаас их асуулт асууж тэднийг хичээлд оролцуулж, сурагчдаас асуусан асуултынхаа хариултаас дүгнэлт гаргаж бүх хүүхдийг хичээлд оролцуулсан ч энэ нь сурагч төвтэй сургалт биш мөн л багш төвтэй сургалт юм. Шууд заах ба асуулт хариултын байдлаар явагддаг хичээл нь багш төвтэй сургалтын арга барил байдаг.

Сурагч төвтэй заах аргад сурагчид сурах орчин бүрдсэн газарт мэдлэгийг өөрсдөө бий болгоно. Багшаас асуулт асууна, түүнээс тусламж авна. Багшийн үүрэг асуултанд хариулах, ямар нэг хүндрэлтэй учрахад нь тусалж чиглүүлэх юм. Гэхдээ энэ асуултууд нь хүүхдүүдээс гарсан асуулт байна. Нээлт хийх арга зам заах, жүжигчилсэн сургалт явуулах, туршилт хийх маягаар сургалт явуулах болон тоглоомчилсон сургалт нь сурагч төвтэй сургалт юм.

1.ШУУД ЗААХ АРГА: Сурагч юмуу багшийн аль нэг нь бусдадаа өөрийн мэддэг зүйлээ ярьж өгөх хичээл нь багш төвтэй сургалт. Сурагчид зөвхөн сонсогч байна. Хичээл болгон дээр энэ аргыг хэрэглэх зайлшгүй шаардлага гардаг. Хичээлийн сэдэвт анхаарлыг нь татах, хичээлийн төгсгөлд нэгдсэн нэг дүгнэлт гаргахад л шууд заах арга барилыг хэрэглэдэг. Бусад үед энэ арга барилыг хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Ер нь бусад сургалтын арга барилын хажуугаар туслах байдлаар хэрэглэхэд тохиромжтой.

2. АСУУЛТ-ХАРИУЛТЫН АРГА: Багшийн бэлтгэсэн асуултанд сурагчид хариулж, ярилцдаг сургалтын арга барил юм. Энэ арга барил нь сурагчдыг хичээлд сонирхолтой, нийтээрээ оролцдог болгоход сургаж, олны дунд ярих чадвартай, бодол санаагаа чөлөөтэй илэрхийлдэг болгоно.

Гэхдээ сурагчдаас улиг болсон асуулт асууж, тогтсон хариулт өгдөг хэлбэрт оруулахгүй байх хэрэгтэй. Энэ арга барилыг бараг бүх хичээл дээр хэрэглэж болно.

3. ЗАДЛАН ЯЛГАХ БА НЭГТГЭН ДҮГНЭХ: Бүхлийг бий болгож байгаа нэгжүүдийг утга учиртайгаар задлах арга барил юм. Бага ангийн хүүхэд нь юмс, болж буй үйл явдлыг эхлээд бүхэлд нь хүлээж аваад дараа нь салгаж хэсэг хэсэг болгоно. Дараа нь хүлээж авсныгаа ойлгохыг оролдоно. Энэ бүхнийг оюунаараа болон биеийн хөдөлгөөнөөрөө ч тайлахыг оролдоно.

Нэгтгэн дүгнэх нь хоорондоо холбоотой зүйлс, бодлууд, үйлдүүдийг ерөнхий нэг дүгнэлтэнд хүргэхийн тулд нэгтгэж нийлүүлдэг.

Задлан ялгах нь хүүхдүүдийг судалгаа хийж эрэлхийлдэг болгоно. Харин нэгтгэн дүгнэх нь хүүхдүүдийн тайлбарлах чадварыг хөгжүүлнэ. Уншиж сурч байгаа хүүхдүүдэд энэ арга барилыг хэрэглэвэл нэлээд үр дүнтэй болно.

4. ДҮГНЭЛТЭНД ХҮРЭХ, ЗАДЛАХ: Дүгнэлтэнд хүрэх нь ерөнхий нэг бүхэл зүйлийг тунгааж судалсны эцэст хүрдэг хайгуул, мэтгэлцээний арга юм. Энэ аргыг сургалтанд жишээ, үйл явдал, онцгой нөхцөлд хөдөлгөөн хийн ерөнхий үр дүн, дүрэм, зорилгод хүрэхийн тулд хэрэглэдэг арга юм.

Задалж дүгнэх нь нэг хэсэг нөхцөл байдал, дүрэмд өөрчлөлт хийн тусгай үйл явдал, нөхцөл эсвэл жишээг нарийвчлан тайлбарлахад хэрэглэдэг. Иймд ерөнхийлөх аргын эсрэг зүйл юм. Сургалтанд энэ аргаар ямар нэг хууль дүрэм, зүй тогтол, хэлбэрийг амьдралд хэрхэн, яаж тохиромжтой, бодитойгоор нийцүүлэх вэ гэдгийг хайхад үр дүнтэй.

Ерөнхийлөх арга нь турших, ажиглах, эрж хайхад тулгуурласан байдаг тул хүүхдийг хий цээжлүүлэхийн оронд тунгаан бодох чадварыг нь хөгжүүлдэг юм. Энэ арга нь бодит сэтгэлгээ нь хангалттай хөгжөөгүй байгаа бага ангийн сурагчдад хийсвэр байдал эсвэл үлгэр жишээнээс хөдөлгөөнөөр дамжуулан зарим нэг ерөнхий санаанд хүрэх боломжийг олгодог.

5. БҮЛГЭЭР АЖИЛЛЛАХ: Нэг ангийн сурагчдыг хэдэн хэсэг болгон хувааж, хичээлийн тодорхой сэдвийн дагуу хамтран ажиллуулах аргыг бүлгээр ажиллах гэдэг. Бүлэгт 5- 7 сурагч байдаг. Зарим үед энэ тоо өөрчлөгдөж болно. Энэ аргын хамгийн тодорхой онцлог шинж нь сурах ажиллагаанд сурагчдийг эн түрүүнд тавих, тэдэнд хичээл давтах дараалал олгох болон чухал үүрэг хариуцлагыг үүрч сургах юм.

Энэ сургалтанд ижил ба төстэй шинжтэй эсвэл огт өөр шинж чанартай сурагчид нэг дор нэгддэг. Эхний хэсгийг нь нэг төрлийнхөн (гомоген), хоёрдахийг нь өөр төрлийнхөн (гетероген) гэж нэрлэдэг.

6. ҮЗҮҮЛЭХ АРГА: Үзүүлэх зүйл нь тодорхой үйл явдалтай холбоотой энгийн зүйлсийг таниулах, нэг хэсэг туршлага, даган мөрдөх зүйлийг сургах зорилгоор ямар нэг зүйлийг бусдын өмнө хийн тайлбарладаг юм.

Бага ангийн сурагчид мэдлэг, туршлагаа мэдрэхүйн аргаар олж авах гэж оролддог тул харах, сонсох, хүрэлцэх мэдрэхүйд нь тулгуурлан үзүүлэх аргыг хичээл дээр хэрэгжүүлэх нь их чухал юм. Мөн илүү их унших, сонсоход тулгуурласан уламжлалт аргатай хослуулан хэрэглэвэл зарим нэг дутагдалтай талыг нь нөхөж гүйцээдэг билээ.

7. ЖҮЖИГЛЭН ҮЗҮҮЛЭХ: Хөдөлгөөн, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр байгаль, нийгэм дэх үйл явдлыг амьдруулан үзүүлэхийг жүжиглэн үзүүлэх гэдэг. Жүжиглэн үзүүлж хичээллэх нь бага хүүхэдтэй ангид тохиромжтой арга юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь ихэвчлэн сурсан зүйлээ өөрийн болгож авахад нь тусалдаг.

Энэ арга нь их чухал юм. Жүжиглэн үзүүлэх нь хүүхдүүдэд үзсэн болон төсөөлж байгаа зүйлээ үйл хөдлөл, үг яриа, дуурайн үзүүлэх зэргээр тайлбарлах боломжийг өгдөг. Бусдын зан байдал, үйл хөдөлгөөнийг амьдруулан үзүүлэх үедээ өөрсдийгөө ч нээн харуулах боломж өгдөг. Иймд бусдыг болон өөрсдийгөө таньж эхэлдэг. Мөн үгийн санг нь баяжуулж, үг яриагаа ойлгуулах чадвар нь хөгждөг.

8. АЖИГЛАХ БОЛОН СУДЛАХ: Ажиглах гэдэг нь амьд биет эсвэл ямар нэг үйл явдлыг сайн ойлгохын тулд эдгээрийн байдал болон шалтгааныг ажиглах явц юм. Судлах гэдэг нь тодорхой сэдэв эсвэл үйл явдлын онцлог шинжийг гүйцэд ойлгохын тулд хийдэг өөрийн гэсэн арга барилтай явц юм. Ажиглах болон судлах нь бие биенээ нөхөн гүйцээдэг хоёр зүйл юм.

Ямар ч сайн ажиглалт, судалгааг зорилго, төлөвлөгөөтэйгөөр хийх хэрэгтэй юм. Үүнийг нийт дундаа, хэсэг бүлгээрээ эсвэл ганцаар хийсэн ч болдог.

Сурагчид аяллаар явах үедээ харсан, дуулсан бүхнээ тэмдэглэж аван, мэдээлэл цуглуулж, үүнийгээ судлан тайлбарлаж, хоорондоо хэлэлцэх нь төрөлх хэлээ ч сайн эзэмшихэд нь тус болно.

9. ЧАНГА ДУУГААР УНШИХ: Чанга дуугаар унших гэдэг нь нүдээр харснаа толгойдоо оруулан, нэг үг эсвэл хэсэг бүлэг үгийг өгүүлэх эрхтнийхээ тусламжтайгаар хэлэх үйл юм. Энэ уншлагыг бүрэн гүйцэд, амжилттай болгохын тулд тухайн эх дэх утгыг ойлгон, дууны өнгө, өргөлт зэргийг ялгах хэрэгтэй юм. Унших үйлийн гол зорилго нь утгыг нь ойлгон ухаарах байдаг тул үгийн утгыг ч анхаарах хэрэгтэй юм. Утга нь үгийн онцлог бүтэцийг ойлгох, үгийн баялаг нэмэгдэх зэрэгт тус болдог тул унших үйлийн чухал хэсэг юм.

Энэ нь янз бүрийн төрөлтэй байдаг бөгөөд бага ангиудад чанга дуугаар унших нь их нийтлэг байдаг. Үгээ тод хэлэх, энгийн зүйл ярьж байгаа мэт нэгэн жигд унших шаардлагатай байдаг. Ингэж унших нь уншуулж сургадаг, унших хэчнээн сонирхолтой байдгийг ойлгуулж, сонсож байгаа хүмүүсийн төсөөлөн бодох чадварт нь ч нөлөөлдөг.

10. ХАРААГААР УНШИХ: Энэ нь өгүүлэхийн аль нэг эрхтнийг ашиглалгүй, мөр цээжээ хөдөлгөлгүй, зөвхөн хараагаараа уншдаг уншлага юм. Чанга уншихаас илүү хурдан уншдаг.

Энэ нь утгыг нь хурдан ойлгоход тусалдаг. Залуучууд хүүхдүүдэд ажил мэргэжилд нь хэрэгтэй унших дадлыг олгодог. Чанга дуугаар уншиж сурсны дараа энэ чадварыг олж авдаг. Бага сургуулийн хоёрдугаар ангиас эхлээд гуравдугаар анги хүртэл чангаар унших дасгал хийлгэн, дөрөвдүгээр ангиас эхлээд чимээгүй уншуулж эхлэх хэрэгтэй юм.

онолын мэдээлэл

Багш хүний сэтгэх шинж чанарууд
Багш хүн хамгийн наад зах нь гэхэд сургуулийн орчиндоо ,орон нутагтаа тохируулан өөрөөр сэтгэж бодох хэрэгтэй. Уг нь багш бүр ямар нэгэн хот сургууль, орчин, нутгийн хүмүүсийн мэдлэгийн төвшинг үл харгалзан , бүх төвшин олон нийтийн давхаргын сурагчдад хичээл заах чадвар нь түүний зайлшгүй эзэмших чадварын нэг юм.Энэ талын дутагдлаас болж багш хүний сурагчид, эцэг эхчүүд  хайр найргүй шүүмжилдэг.
Багш бүрийн ерөнхий мэдлэгийн төвшин өргөн дэлгэр байж, энэ мэдлэг соёлоо шаардлагтай үед бүх хүнтэй хуваалцаж, нээллтэй байх хэрэгтэй. Мөн бусадтай харьлцах  харилцаандаа соёл иргэншлийн зориг чадвартай байх хэрэгтэй.
  Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллгааны онцлог
Багшийн СХҮА нь олон субъектийн оролцоотой үйл ажиллгаа тул эцсийн үр дүн нь зөвхөн өөрөөс нь бус хамт ажиллаж буй нөхөд сурган хүмүүжүүлэх хамт олны нэгдмэл хандлага, суралцагчийн идэвхтэй оролцооноос хамаардаг, хамтын шинжтэй байдагт түүний гол онцлог оршин
   Багш нь нэг бус олон тооны, янз бүрийн нас, сэтгэц, хэрэгцээ, сонирхол, авъяас билэгтэй хүүхэдтэй ажилдаг тул тэр бүхэнд тохируулж, өвөрмөц шийдэл гаргаж ажиллах шаардлагтай байдаг. Түүнчлэн нийгэм хөгжихийн хэрээр суралцагчдын хэрэгцээ сонирхол байнга өөрчлөгдөж байдаг нь  багшаас түүнд зохицуулан - хүмүүжлийн ажлын агуулга, арга зүйг шинэчлэн боловсронгуй болгож байхийг шаарддаг. Энэ бүхнээс үзвэл сурган хүмүүжүүлэх ажиллагаа нь бүтээлч шинжтэй энэ тухай Ш.А.Амонашвили "ур чадварын тухай" эргэцүүлэл өгүүлэлтэй "... зөвхөн шавь нартай төдийгүй би өөрийгөө ч урагш нь ахиулах ёстой аль 4н жилийн өмнө хэрэглэж байсан тэр л арга барилдаа жил бүр эргэлдээд байвал урагшлах хөдөлгөөн маань ямар болох вэ? Хэрвээ миний арга барил хуучнаараа давтагдаад байвал тааламжгүй байдал гарч, хичээл маань надад ч уйтгартай сонирхолгүй болж, улмаар миний сэтгэл санаа хүүхдэд шууд нөлөөлнө.... Хэрэв надад өөрт маань сонирхолгүй бол зорилгодоо би яаж хүрэх вэ? хэмээн бичсэн байдаг.
Сурган хүмүүжүүлэх ур чадвар эв дүй
Сурган хүмүүжүүлэх эв дүй бол багшийн хүүхдэд үзүүлэх сурган хүмүүжүүлэх нөлөөллийн хэмжээг " тунг" тухайн нөхцлөө харгалзан тохируулан оновчтой хэрэглэх өвөрмөц чадамж юм. Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллгаа амжилттай болох үндсэн нөхцөл бол багш сурган хүмүүжүүлэх ур чадварын үндсийг оюутан байх үеээс болон багшийн ажил хийх явцдаа хэр эзэмшсэнээс шалтгаална. Ур чадварыг урлаг нөгөө талаас бүтээлч чадвар гэж үзсэн байдаг. Чадвар болон ур чадвар хоёр юугаараа ялгаатай вэ? гэдгийг тодруулах нэн чухал болж байна. Чадвар нь хүний аливаа үйлдлийг ухамсартай гүйцэтгэхэд бэлтгэгдсэн байдаг. Харин ур чадвар бол тухай хүний аливаа үйлийг өөрийн гэсэн арга барилаар гүйцэтгэх түвшинд бэтгэгдсэн байдлын түвшин юм.

Эх сурвалж: Багш боловсролын үндэс

Багш хүний эзэмших ёстой шинж чанар

Удирдагчид хэнээс жишээ авахаа биш, 

жишээ болж байгаа хүмүүсийн хэн нь удирдагч болохыг мэддэг

Багшийн мэргэжилийн сэтгэл хөдөлгөм жавхаа нь юунаас түрүүнд байх ёстой. Энэ мэргэжил нь үнэхээр бидний хүсэж мөрөөддөг мэргэжил мөнүү? эсвэл өөр хийх ажилгүй учраас энэ мэргэжлийг сонговуу? 

Бид үнэхээр багш болохыг хүсвэл энэ хүсэл мөрөөдөлдөө төвлөрөх хэрэгтэй хэдий чинээ хүснэ төдий чинээ амжилтанд хүрнэ. 

Ямарч дур сонирхолгүй хичээл зааж байгаа багш юу ч хийж чадахгүй. Яагаад гэвэл хүн хүсээгүй мэргэжилдээ амжилт гаргаж чадахгүй. 

Багшийн мэргэжил нь дур сонирхолтой байж тодорхой зорилготой, өмнөө зорилт тавин ажиллах ёстой мэргэжил юм. Ийм болохоор сэтгэлийн хөдлөл шаардана, өөрийгөө зориулах сэтгэл шаардана, хичээл зүтгэл шаардана. Сэтгэлийн хөдлөл, дур сонирхолоо алдсан багш ангиа хэзээч удирдаж чадахгүй. 

Өнөөгийн багш нар заах хичээлийн сэдвээ сайн мэдхийн зэрэгцээ харилцааны чадвар маш сайн байх хэрэгтэй. Үүний зэрэгцээ биеээ даасан ухамсартай төлөв зантай, нийгэм соёл, шинж чанарын хувьд сайн байх хэрэгтэй.

Сайн багш, чанартай боловсрол сургалт, чанартай сургуулийг бий болгохын тулд эхлээд "Том чулуунууд"-аа байрлуулах хэрэгтэй . Энэ том чулуунуудыг сайн сонгож, цаг үеийг нь олж, ач холбогдолыг нь ойлгож байрлуулах нь тухайн багшийн дур сонирхол, зорилгоос хамаарах асуудал юм.

"Багш хүмүүс хязгааргүй нөлөөтэй байдаг. Энэ нөлөө нь хаана

дуусахыг хэн ч мэдэхгүй" 

Хэнри Вард

Ямарч хичээл байсан, тэр хичээлийн багш хүн уран илтгэгч байх хэрэгтэй. Багш сурагчиддаа ойлгодог байх хэргэлтэй. Багш хүний сурагчиддаа ойлгох чадвар нь түүний гадаад болон дотоод ертөнцөөс хамаарна. Сурагчдын авьяас, оюуны чадварын төвшинг ажиглаж, сурагч бүрд өөр өөр арга замаар ойртож чадах чадвар юм.

Багш хүний ажлын сахилга бат маш сайн байх хэрэгтэй. Тэвчээртэй байж өөрийгөө удирдах чадвартай, уур хилэнгээр бүхнийг шийддэггүй байх нь чухал юм. Хэрэв сурагч танд гэнэт уурлавал Би сая юу хийчих вэ? гэж боддог байх хэрэгтэй 

Өөрийгөө удирдан жолоодох чадвар нь оюун ухаанаас эхэлдэг. 

Эх сурвалж: Анги удирдах урлаг

“Бидний хүндлэн дуурайх багш” төсөлт ажлын дүгнэлт

       Боловсролын салбарт 23 жил ажилсан багшийн туршлагийг бид хэдхэн өдрийн хугацаанд бүрэн дүүрэн судалж чадахгүй ч энэ хэдхэн өдрийн хугацаанд бидэнд олон зүйлийг ойлгуулж бас дутхааргүй зөвөлгөө ухаарал хайралсан багшдаа юуны өмнө талархсанаа илэрхийлэе. Энэ хугацаанд бид тухайн багшийн заах арга барил, багш хүний ажлын нэг өдөр яаж өнгөрдөг болох хүүхэд сурагчидтай харьцахад гардаг зарим нэг асуудалуудын зах зухаас ойлгож авсан юм.
        Жишээ нь: Эхний өдөр биднийг очиход тухай багш маань 10-р ангид зураг зүйн хичээл орж байсан юм. Тус ангийн нэг эрэгтэй сурагчын хичээлийн дэвтэр ашиглалт дээрх хичээлийн чанар зэрэг нь үнэхээр хангалтгүй байсанд багш тухайн сурагчын дэвтэрийг нь урсан.Эцэг эхийн хурал болоход дэвтрийг нь урсан сурагчийн ээж нь ирсэн байсан бөгөөд  хүүхдээ өмөөрөн гомдол гаргасанг сонсоод багш нь эцэг эх болон сурагч хоёртой хоёулантай нь уулзаад учрыг ойлгуулан мөн өөрийн алдаатай үйлдлийг засаж сурагчдаа дэвтэрийг  өөрөөсөө гарган өгсөн. Энэнээс хойш дараа 7 хоногт нь очиход тухайн хүүхэд хичээлдээ идэвхтэй байж, судлаж буй  хичээлийнхээ утга агуулгийг ойлгосон мөн багштайгаа илүү ойр дотно болж багшийгаа гомдоосонгоо ойлгосон нь илт байсан. Үүнээс үзэхэд багш сурагчдын хооронд үл ойлголцол, зөрчилдөх зүйл олон тохиолддог энэ үед багш хүн асуудалд ухаалгаар хандаж тухайн сурагчийн хувийн онцлог, зан авирт тохируулан шийдвэрийг гаргаж цаашдийн харилцаандаа эерэг нөлөө үзүүлхүйц шийдвэрийг гаргах нь чухал юм.
         Багш мэргэжилтэн нь сурган хүмүүжүүлэх ухаанаас гадна хичээл заах өөрийн гэсэн оновчтой арга барилтай байх нь чухал юм.Бидний туршлага судалсан тухайн багш нь багш сурагч гэсэн том зааг гаргах биш аль болох ойр дотно байж сурагчдыг чөлөөтэй бүтээлчээр сэтгүүлэх, бие даан ажлуулах, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх нөхцөл боломжийг бүрэн олгох зарчимаар хичээлээ явуулдаг гэсэн дүгнэлтэнд хүрсэн юм.
Иймээс бидний эцсийн дүгнэлт нь багш хүн өөрийн гэсэн сурган хүмүүжүүлэх арга барилыг эзэмшсэн,хичээл заах арга барилтай, бүтээлч сэтгэлгээтэй байж аливаа асуудалд шийдвэр гаргахаасаа өмнө бодож дараа нь  гарах үр дагаварыг бодолцон үзэж байх шаардлагатай юм.

Оюутан багш нарт хандаж хэлсэн үг, захиас

Бидний хойч ирээдүй болсон оюутан багш нартаа хандаж хэлэхэд Эхлүүлсэн ажилаа үр бүтээлтэй дуусгаж, өмнөө тавьсан зорилготой, түүндээ хүрхийн тулд хичээнгүй ажиллаж    хөдөлмөрлөж  чаддаг байх. Аливаад шантралгүй хичээдэг, мөн сурагч хүүхдүүдийг ойлгож тэдэнтэй найз нөхөд шиг илэн далангүй харилцаж тэднийг сэтгэл зүйн хувьд дэмждэг  Цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэн алхаж шинэ содон мэдээ мэдээлэлээс хоцролгүй өөртөө болон сурагчиддаа хүргэж байх Хамгийн гол нь мэдлэг чадвараараа сурагчиддаа  үнэлэгдэж хүндлүүлэх юм.

хүндтэгсэн: М. Даваасүрэн

Хэсэгхэн хугацааны турш бидэнд заавар зөвөлгөө болон олон сайхан сургамж өгсөн М.Даваасүрэн багшдаа юуны өмнө талархаж байгаагаа илэрхийлэе. Таны хэлсэн үг бүрийг тань санаж заавар зөвөлгөөг тань аль болох дагаж биелүүлэх болно.

Багштай ярилцан хариулт авсан байдал

Хариулт авах асуулт: Бүтээлч багш болохын тулд бид юу сурах, яаж ажиллах шаардлагатай вэ?
1. Бүтээлч багш болохын тулд шантрахгүй өөрийгөө дайчлан бие дааж өөрийгөө хөгжүүлэх шаардалгатай
2. Үргэлж шинийг сэтгэж, хийж бүтээх хүсэл эрмэлзэлтэй байх
3. Өөрийгөө цаг тутамд шинэ мэдээ мэдээлэлээр хангаж байх
4. Бие дааж ажиллах, өөрийн хүсэл эрмэлзэй байх 
o Хичээл заах арга туршлага:- Сурагчдыг бие дааж ажлуулах
                                                  - Хүүхдийн чадамжинд тааруулах
                                                  - Зөвхөн ярих биш
                                                  - Бүх сурагчдыг хичээлд хамруулах
                                                  - Сурагчидтай чөлөөтэй дотно харьцах
                                                  - Багшаас айх, эмээх сэтгэгдэл төрүүлэхгүй байх
                                                  - Сурагчдыг хийж дууссаных нь дараа буруу алдаатай зүйл дээр                                                                                              тусламж дэмжлэг үзүүлэх
                                                  - Сурагчдын найз нөхөд мэт харьцах замаар багш сурагч хоёрын хоорондох заагийг арилгах зэрэг арга барилыг голчлон ашигладаг хэмээн хариулав.
-Багш бүр харилцан адилгүй. Тэдний сурагчдад хичээл заах арга барилөөр өөр байдаг. Таны хувьд хүүхдүүдтэй ажиллах арга барил бусдаас юугаараа онцлог гэж боддог вэ?
-Би хүүхдүүдийг чөлөөтөй байлгах гэж хичээдэг. Томоотой номхон суугээд байдаггүй. Мэдээж суух үедээ сууж хичээлээ хийлгүй л яахав. Гэхдээ хог хаях, бие засах гэх мэт зүйлийг надаас асуугаад байх шаардлагагүй гэж боддог. Тийм дээ ч манай ангийнхан их чөлөөтэй байдаг. Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлнэ.Манай анги нийт 32 сурагчтай. Түүнээс 14 нь цэнгээнт бүжгийн дугуйланд явдаг. Ялангуяа бүжгийн дугуйланд явдаг хүүхдүүд нь хаа явсан газраа л  бүжгээ давтаж явдаг юм. Хичээлээ шалгуулахдаа хүртэл явдал дундаа бүжгийн хөдөлгөөнөө давтаад л явж байдаг. Тэрийг нь би хориод байдаггүй.

Тийм ч учраас манай ангийнханд биеэ бариад ярьж чадахгүй, дуугүй суугаад байх хүүхэд байхгүй. Зарим хичээл дээр  ойлгоогүй зүйлээ буруу зөрүү хариулах нь чбайдаг. Гэлээ гээд буруу хариуллаа гэж зэмлэдэггүй. Бусдынхаа хариулахыг сонсоод, бодож байгаад хариулаарай л гэнэ. Хүүхдүүдийн хэлснийг сонсоно гэдэг бас л нэг чадвар суулгаж байгаа хэрэг л дээ. Зарим нь хэн нэгний хэлснийг яг дууриагаад хэлнэ. Зарим нь бусдын хэлсэн дээр өөрийн санаагаа нэмээд баяжуулаад хэлдэг. Энэ мэт зүйл ч хүүхдэд бага ч болов чадвар болдог гэж боддог. Мөн мэдсэн ойлгосон хичээлээ бусдадаа заах боломжийг бас хүүхдүүдэд олгодог. Учир нь миний бага ангийн багш бидэнтэй яг тэгж ажилладаг байсан. Энэ арга их үр дүнтэй шүү.  хэмээн хариулсан юм.

Эргэцүүлсэн дүгнэлт: Бид багаараа хичээлийн 40 минутын турш тухайн багшийнхаа хичээл зааж буй арга барилтай танилцан ажиглах судалгаа хийсэн юм. Үүнээс үзэхэд сурагчид нь багштайгаа илэн далангүй чөлөөтэй биеэ барих, айж эмээх хандлага огт байсангүй. Тийм учраас бид ч мөн адил ирээдүйн багш нар болох учир сурагчидтайгаа илэн далангүй чөлөөтэй тэдний ойлгож хүндэж хүүхдэд хайртай багш болох нь чухал юм.

Хичээл зааж буй байдал видео бичлэг

Багшийн бүтээлийн сан буюу ангийн тохижилт

 Сурагчдынхаа хийсэн бүтээл болон сурагчдадаа зориулж үзүүлэнгүүдээ кабинетаа тохижуулсан байдал

 

Сурагчдынхаа хийсэн бүх бүтээлийг он оноор хадгалахаас гадна амжилт гаргасан сурагчдын өргөмжлөл дурсамжуудын багахан хэсэг нь өөрт нь халгалагдсан байдаг юм билээ.

 Мөн залуу багш нарт зөвөлгөө тусламж өгдөг.

кабинетийн булангаа зүгээр нэг мэдээлэл бус сурагчдийн өдөр тутамд болон эрүүл мэндэд нь шаардлагатай мэдээлэлүүдийг оруулсан байнсан

Цаасаар хийсэн бүтээлүүд Хайчилбар болон цаас ороох

Аюулгүй ажиллагааны дүрэм технологийн хичээлд маш чухал билээ

Бага ангийн сурагчдын хийсэн бүтээл

Төрөл бүрийн чиглэлээр хичээл заадаг учир тэр бүрт зориулсан ханын самбар хийсэн байсан. Сүлжмэлийн самбар

Европ хувцасны үлгэр болон эсгүүр гархах зааварчилгаа

Шулуун юбканы эсгүүр ахлах ангийн сурагчдад

Дунд ангийн сурагчдад материал судлалын хичээл ордог ба түүнд зориулж хийсэн ханын самбар

Үндэсний хувцас эсгэх болон хүний биенээс хэмжээ авах арга

Энэхүү бие даалтынхаа сэдвийн хүрээнд Монген цогцолбор сургуулийн Технологи Зураг зүйн багш Даваасүрэнгийн  хичээл ззах арга барилыг судлахын сацуу түүний бүтээлч үйл ажиллагаа нь өөрийн эрхгүй бидний анхаарлыг татсан юм. Технологийн багш болоод ч тэрүү түүний бүтээлч сэтгэлгээтэй бүтээлч багш болох нь сурагчдадаа зориулан хийсэн үзүүлэн болон шавь нарынх нь хийсэн бүтээлээс бидэнд илт ажиглагдаж байсан юм.

Багшийн товч танилцуулга

Овог: Махван
Нэр: Даваасүрэн
Нас: 43
Төрсөн он сар өдөр: 1971-08-31
Төрсөн нутаг: Төв аймаг Заамар сум
Төгссөн сургууль / арван жилээ/: УБ хот 40-р сургууль
Төгссөн сургууль / их сургууль/: Улсын Багшийн Их Сургууль
Мэргэжил: Технологийн багш
Ажилсан жил: Улсад ажилсан 23
Одоо ажиллаж буй сургууль: Монген цогцолбор сургууль

багшийн ажлийг үнэлэх, дүгнэх арга зүй, аргачлал шалгаруулах тухай

Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм

МОНГОЛ УЛСЫН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ

САЙДЫН ТУШААЛ

2007 оны 2 сарын 12 өдөр Дугаар 41 Улаанбаатар хот

Дүрэм батлах тухай

Боловсролын тухай хуулийн 28.1.18, 44.2.1, Бага, дунд боловсролын тухай хуулийн 22.1.1 дүгээр заалтыг тус тус үндэслэн ТУШААХ нь:

1 "Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийг хавсралтын ёсоор баталсугай.

2. Багшийн ёс зүйн дүрмийг үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллахыг төрийн болон төрийн бус өмчийн ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн удирдах ажилтан, багш нарт үүрэг болгосугай.

3. Энэ дүрэм батлагдсантай холбогдуулан "Багшлах эрх олгох, хасах журам"-д холбогдох өөрчлөлт оруулан батлуулж хэрэгжүүлэхийг Бага, дунд боловсролын газар (Г.Батболд), Төрийн захиргааны удирдлагын газар (Л.Цэдэвсүрэн)-т тус тус даалгасугай.

4. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш нартай байгуулах хөдөлмөрийн гэрээнд багшийн ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилтийг хэрхэн ханган биелүүлэх талаар тодорхой заалт оруулан дүгнэж ажиллахыг ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгч нарт тус тус даалгасугай.

САЙД Ө.ЭНХТҮВШИН

Боловсрол, соёл, шинжлэх

ухааны сайдын 2007 оны

41 дүгээр тушаалын хавсралЕрөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багшийн ёс зүйн дүрэм
 

Нийтлэг үндэслэл
Хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгэмд бүтээлч, хариуцлагатай ажиллаж амьдрахад нь суралцагчдад шаардагдах цогц чадамж эзэмших хэрэгцээг хангах, бүх нийтийн боловсролын үйлчилгээг тэгш хүртэх эрхийн нэг баталгаа нь багшаас мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг сахин биелүүлэх явдал юм. 

Энэхүү ёс зүйн дүрмийн эрх зүйн үндэс нь Монгол Улсын "Үндсэн хууль", бусад хууль тогтоомж, "Боловсролын тухай" багц хуулиар тогтоосон багшийн эрх, үүрэг, түүнчлэн НҮБ-ын "Хүүхдийн эрхийн конвенци"-д заасан хүүхдийн эрх, ялангуяа боловсрол эзэмшихтэй холбогдсон эрхийн заалтууд байна.

Монгол улсын нутаг дэвсгэрт боловсролын үйлчилгээ эрхэлж байгаа төрийн болон төрийн бус өмчийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн багш, туслах багш энэхүү "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-д захирагдана.

Нэг. Багшийн ёс зүйн дүрмийн зорилго

1.1 Боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх явцад багш ба боловсролын байгууллагаар үйлчлүүлэгчдийн хооронд үүсэх ёс суртахууны харилцааг зохицуулж, багшийг ёс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг нь хамгаалахад оршино.

1.2 Багшийн ёс зүйн зөрчил нь нийгмийн болон үндэсний соёлоор дамжуулан нийт иргэдийн хөгжих тэгш боломжийг алдагдуулан, өсвөр үеийнхний өөртөө итгэх итгэлийг бууруулдгийг харгалзан багш бүр мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг заавал мөрдөх үүрэгтэй.
 

Хоёр. Багшийн ёс зүйн хэм хэмжээ

2.1 "Боловсролын тухай", "Бага, дунд боловсролын тухай" хуульд заасан эрх, үүргээ биелүүлж, суралцагчид чанартай боловсрол эзэмшүүлэх хүрээнд:

2.1.1 Суралцагчдын нийгэм-соёлын ялгаатай байдал, нийгмийн гарал, эцэг эх, асран хамгаалагчдынх нь боловсрол, амьжиргааны түвшин, өөрийн нь суралцах чадвар, гадаад өнгө үзэмжээр нь ялгаварлахгүй хандан сурлагын амжилтыг бодитой үнэлэх,

2.1.2 Багшаас суралцагчид тавих шаардлага нь тэдний бие бялдар, оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжлийн онцлог байдалд тохирсон байх бөгөөд тогтоосон журмыг зөрчиж, гэр бүлийн байдал, хүүхдийн хөгжил, суралцах чадвараар нь ялгаварлан сургууль, цэцэрлэгт элсүүлэхээс татгалзах, хичээл, сургуулиас хөөх, шилжүүлэх зэргээр сургууль завсардуулахгүй байх,

2.1.3 Суралцагчийн хувийн нууцыг чанд хадгалан, тэдний нэр төр, үзэл бодлыг үгээр басамжлан доромжлох, бие махбодийн шийтгэл үзүүлэхгүй байх,

2.1.4 Суралцагчийн хичээл сонголтын эрх, эрүүл мэндийг хохироох, амралт чөлөөт цагийг хасах замаар тэдний сурлага болон өөрийн ажилд амжилт гаргаж нэр төр олох, уралдаан тэмцээнд илүүтэй анхаарснаар бүх нийтийн боловсролын чанарыг бууруулахгүй байх,

2.1.5 Ном, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, бусад зүйлийг тулган борлуулах, хуульд заагаагүй төлбөр, хураамж, хандив өгөхийг шаардах, багшийн санаачилгаар төлбөртэй сургалт, давтлага хийхгүй байх,

2.1.6 Багшийн нэр хүндийг ямагт дээдлэн, биеэ авч явах байдал, сургах үйл ажиллагаа, хэлсэн үгийнхээ төлөө хариуцлага хүлээж, хичээл, сургалтын үйл явцад идэвхгүй хандах, сургууль, цэцэрлэгийн орчинд согтууруулах ундаа хэрэглэхгүй байх,

2.1.7 Сургууль, цэцэрлэгийн орчин, сургалтын цаг суралцагчийн эрүүл мэндийг хамгаалах, бэлгийн дарамт, гэмт үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх, үе тэнгийнхэн болон гэр бүл, нийгмийн орчны сөрөг нөлөөнд автахгүй байхад нь анхаарах.

2.2 Мэргэжлийн нэр хүндийг эрхэмлэн, эцэг эх, асран хамгаалагчтай хамтран ажиллах хүрээнд:

2.2.1 Суралцагчийн эцэг эхийг нас, хүйс, яс үндэс, боловсрол, шашин шүтлэг, улс төрийн үзэл, амьдралын нөхцөлөөр үл ялгаварлан, боловсролын харилцаанд гэр бүл, эцэг эхийг нээлттэй тэгш оролцуулах,

2.2.2 Суралцагчид цогц чадамж эзэмшүүлэх явдлыг эцэг эхийн өмнө хариуцаж, суурин болон хөдөөгийн амьдралын хэв маяг, эрхэлж байгаа ажил хөдөлмөрийн нь онцлогт тохирсон арга зүйн туслалцааг эцэг эх, асран хамгаалагчид тогтмол үзүүлэх,

2.2.3 Боловсролын үйлчилгээ, түүний чанартай холбоотой эцэг эхийн санал, шаардлагыг хүлээн авч, хүүхдэд нь хамаарах асуудлаар эцэг эхэд зөв шаардлага тавих,

2.2.4 Багшлах үүргээ хэрэгжүүлсний төлөө эцэг эхээс шан харамж авах, төгсөлт, элсэлт зэрэг албан ёсны арга хэмжээ, баяр ёслолын үед үнэтэй бэлэг өгөхөөс аргагүй байдалд суралцагчид болон тэдний асран хамгаалагчид, эцэг эхийн зөвлөлийг хүргэхгүй байх,

2.3 Хамт олны бүтээлч, нөхөрсөг, шударга өрсөлдөөнийг хангасан орчин төлөвшүүлэхийг эрмэлзэж, хамтран ажиллах хүрээнд:

2.3.1 Хамтран ажиллагчдынхаа нас, хүйс, хувийн онцлог, албан тушаал, мэдлэг, туршлагаар нь ялгаварлахгүйгээр хүндэтгэлтэй харилцах,

2.3.2 Өөрийн болон байгууллагын нэр хүнд, амжилтын төлөө хамт олон, хувь хүний нэр төр, эрүүл мэнд, сэтгэл санаа, хувийн өмчид хохирол учруулахгүй байх,

2.3.3 Сурган хүмүүжүүлэх туршлагаа бусадтай хуваалцан, хувийн болон байгууллагын эрх ашгийг зөв хослуулж, хамт олны эв нэгдлийг дээдлэх,

2.3.4 Байгууллагын шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд оролцохдоо хариуцлагатай хандаж, хамтын хариуцлага хүлээн, хөдөлмөрийн сахилгыг чанд сахин ажиллах,

2.3.5 Хууль тогтоомжийн хүрээнд хөдөлмөрлөх нөхцөлөө сайжруулахад санаа тавьж, мэргэжлийн цогц чадамжаа хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн тасралтгүй дээшлүүлж, онол, арга зүйн хоцрогдлоос сэргийлэх,

2.3.6 Удирдлага, хамт олон, суралцагч, эцэг эх, олон нийтийн зүгээс учруулж болзошгүй зүй бус эрсдлээс хамт олны болон өөрийн нэр төрийг хамгаалах.

2.4 Бүх нийтийн боловсролын нийтлэг эрх ашгийг дээдлэх үзэл санаагаар нийгэмтэй харилцах хүрээнд:

2.4.1 Багш нь төрийн бус байгууллагын ажилд оролцон, орон тооны бус албан тушаалд сонгогдон ажиллаж болох боловч, энэ нь үндсэн ажил үүргээ гүйцэтгэхэд саад болохгүй байх,

2.4.2 Багшлах үүргээ хэрэгжүүлэхдээ өөрийн үзэл бодол, улс төрийн байр сууриа суралцагч, эцэг эх, хамт олонд тулган хүлээлгэх, уриалах, үүний улмаас өөрийн болон бусдын үндсэн ажил орхигдоход хүргэхийг цээрлэх,

2.4.3 Сургууль, цэцэрлэгийн барилга байгууламжийг ашиглах, сургалтын тоног төхөөрөмж, сурах бичиг, дүрэмт хувцас зэрэг бараа бүтээгдэхүүнийг сонгох, нийлүүлэлтэд оролцохдоо боловсролын чанар, сургалтын байгууллага, суралцагчдын эрх ашгийг урьдал болгох.

Гурав. Багшийн ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилт

3.1 "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийн заалтуудыг зөрчсөн багшид, "Хөдөлмөрийн хууль" "Багшлах эрх олгох, хасах журам", "Багшид мэргэжлийн зэрэг олгох, хүчингүй болгох журам"-ын хүрээнд хариуцлага хүлээлгэх ба энэ талаарх заалтыг байгууллагын дотоод журам, хөдөлмөрийн гэрээнд тусгана.

3.2 Ёс зүйн зөрчил гаргасан багшид хүлээлгэх хариуцлага нь нийгэм, байгууллага, суралцагчдад учруулсан хор хохиролд нь тохирсон байна.

3.3 Аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын дэргэд "Багшийн ёс зүйн дүрэм"-ийн хэрэгжилтийг хянан шийдвэрлэх үүрэг бүхий орон тооны бус "Ёс зүйн зөвлөл" (Цаашид "зөвлөл" гэнэ) ажиллана.

3.3.1 Зөвлөлийн гишүүдийг аймаг, нийслэлийн багш нарын бага хурлаас сонгоно. Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газрын арга зүйч, сургууль, цэцэрлэгийн удирдах ажилтан, багш, орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллагын ажилтан, эцэг эх, төрийн бус байгууллагын төлөөлөл орно. Зөвлөл 9-11 хүний бүрэлдэхүүнтэй байна.

3.3.2 Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас гаргасан зөвлөлийн үйл ажиллагааны үлгэрчилсэн журамд үндэслэн аймаг, нийслэлийн зөвлөлийн ажиллах журмыг нарийвчлан боловсруулж, Боловсрол, соёлын газрын дарга батална. Энэ журамд зөвлөлийн дарга, нарийн бичгийн дарга, гишүүдэд тавигдах шаардлага, тэдний бүрэн эрхийн хэмжээ, хугацаа, багшийн ёс зүйн асуудлаар шийдвэр гаргах хуралдааны журам зэргийг тусгасан байна.



3.3.3 Зөвлөл нь ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, нийгмийн ажилтан, багш, цэцэрлэгийн арга зүйч, багш, туслах багш, албан бус боловсролын багшийн ёс зүйн байдлын талаар цэцэрлэг, сургууль, эцэг эх, багш, суралцагч төрийн болон төрийн бус байгууллагаас ирүүлсэн албан бичиг, бичгээр гаргасан гомдлыг үндэслэн ёс зүйн зөрчил гаргасан эсэх талаар дүгнэлт гаргаж, холбогдох байгууллага болон гомдол гаргагчид хариу мэдэгдэнэ.

3.3.4 Багшийн ёс зүйн байдлын талаарх дүгнэлтэд боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, мэргэжлийн хяналтын алба, орон нутгийн төр, захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэлийн Боловсрол, соёлын газар, нийслэлийн дүүргийн Боловсролын хэлтсийн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, шалгалтын дүнг харгалзаж болно.

3.3.4 Зөвлөл нь багшийн ёс зүйн байдлын талаарх дүгнэлтийг сургууль, цэцэрлэгийн удирдлага, аймаг, нийслэл, дүүрэг, сумын Засаг дарга болон багшид өөрт нь хүргүүлэх ба дүгнэлтийн дагуу авсан арга хэмжээнд хяналт тавьж ажиллана.

3.3.6. Ёс зүйн зөрчилд ногдуулсан хариуцлагыг үндэслэлгүй эсвэл, хүндэдсэн гэж үзвэл тухайн багш 30 хоногийн дотор зөвлөлд бичгээр гомдлоо гаргаж болно.